Gün Gün İnşaat: Hafriyat Nedir?

Hafriyat; kazı işlerinin tümüne verilen isimdir. Yani kazı alanındaki toprağın kazılması, kamyonlara yüklenmesi, nakledilmesi ve döküm sahasına dökülmesi hafriyatın kapsamına girer. Halkımız arasında çok karıştırılsa da "harfiyat nedir" yanlış bir yazılıştır. Doğrusu: "hafriyat nedir" olmalıdır.

Hafriyat işlemi farklı şekillerde yapılabilir. El ile hafriyat; kazma kürekle yapılan hafriyata, makine ile hafriyat ise; kepçe, ekskavatör gibi iş makineleri ile yapılan hafriyata denir. Günümüzde hafriyat işlemi için iş makineleri kullanılsa da bundan birkaç on yıl önce işler bu şekilde yürümüyordu.

Örneğin 2015 yılında bitişik nizam bir arsa üzerinde inşaat yapma projem vardı ve yanımda 90'lı yıllarda yapılmış bir bina vardı. Ben hafriyatı kazarken büyük bir kaya parçasına rastladım. İşin enteresan tarafı o kaya parçasının yan binanın da altına gitmesiydi. Daha da enteresan tarafı ise; elle hafriyat yapan komşularımız o tarihlerde kayayla mücadele edemediğinden, binayı o kayanın üzerine yapıp geçmişlerdi. Yani o kayaya rast gelen bölümde temel yoktu.

Bir başka örnek vermem gerekirse 2012 yılına gitmemiz gerekiyor. Bir kasabanın tüm kanalizasyon hattını inşa etmemiz gereken bir iş için fiyat vermeden önce kasabayı kepçe ile sokak sokak gezdik. Halk arasında bazı bölgelerde zeminin çok sert kaya olduğu, buralarda kanalizasyon hattının döşenmesinin epey uğraştırıcı olacağı söyleniyordu. Söyledikleri gibiyse kırıcı ile çalışmamız gerekiyordu ve bir hafriyat işinde kırıcı çalışıyorsa o iş zarar etmeye başlamış demektir.

Kepçe ile gezerken kanalizasyon hattının geçeceği bölgelerden köstebek gibi test çukurları açıyorduk ve o kadar da sert bir zeminle karşılaşmamıştık. Sonra bir sokak döndüğümüzde yaşlı bir amcayla karşılaştık. Amcaya buralarda zemin sertliği nasıl diye sorduğumuzda amca anlatmaya başladı;

"Ooov, buralar çok sert. Bak bu binayı 70'lerde yaparken önce ıslattık sonra tam 3 gün kazma kürekle kazdık..."

Özet geçmem gerekirse kilometrelerce inşa ettiğimiz kanalizasyon hattında sadece birkaç lokal bölgede kırıcıyla çalışmamız gereken sert zeminle karşılaştık.

Hafriyat yaparken inşaat mühendisinin / teknikerinin (Bkz: Kimler şantiye şefi olabilir?) dikkat etmesi gereken birkaç husus var. Bunlardan ilki hafriyat yapılacak alanın doğru tespit edilmesi. Bir bina örneğinden gidecek olursak; haritacı firmanın gelip köşe kazıklarını GPS'ler (veya total station) yardımı ile çakması gerekir.

Ben sadece bina köşelerini değil, temel köşelerini, parsel köşelerini, asansör kuyusu varsa asansör perdesinin köşelerini mutlaka işaretlettiriyorum. Tabi bunlar yeterli mi? Kesinlikle değil. En önemli ayrıntılardan biri de subasman kotunun işaretlenmesi. Aksi taktirde hafriyatının derinliğini tespit etme şansım yok.

Bu konuda sık yapılan birkaç hataya değinmek istiyorum. Bunlardan ilki çalışma payı. Alışılagelmiş bir çalışma payı var 50 cm diye. Ancak 50 cm her koşulda yeterli olmayabilir. Örneğin temelde ampartman yoksa ve sınırda perde inşa edilecekse, 50 cm'lik çalışma payı kalıpçı ustası için yeterli olmayacaktır. (Bkz: Kalıp nasıl çakılır?) Böyle alanlarda çalışma payını 1 metreden aşağı düşünmemek gerekir.

Diğer bir açıdan bakarsan, ampartmanı olan temellerde perde eğer ampartmanın ucunda değilse, 50 cm'lik çalışma payı çoğunlukla yeterli olacaktır.

Sık yapılan hatalardan diğeri ise yapılan kireçlemenin şev başı mı yoksa şev dibi mi olduğunun; operatöre iyi izah edilememesi. Kazı sınırlarını belirten şev çizgisi kireçlendikten sonra, bunun şevin üs noktası mı yoksa şevin dibi mi olduğu mutlaka kepçe operatörüne bildirilmesi.

Bir diğer husus şev. Şevsiz kazılar toprakta oluşacak en ufak bir kayma veya göçükle can veya mal kaybına yol açabilir. Bunu engellemenin en iyi yolu, araziye uygun şev ile hafriyat yapmaktır. Bunu da zemin etüt raporunda bulabilirsiniz. 

Son olarak geldik subasmana! Neden bilmiyorum ama insan beyni subasman kotunu daima +0.00 kotu olarak kabul etme eğiliminde. Kamu inşaatı projelerinde bu çoğunlukla böyle olabilir ama özel konut inşaatlarında çoğunlukla böyle değil. +0.20, +0.10 gibi farklı farklı subasman kotuna sahip projeler elime geliyor. Dolayısıyla bu hususa mutlaka dikkat etmelisiniz. Mimari proje üzerinden subasman kotunun hangi seviyeyi temsil ettiğini tespit etmelisiniz.

Yine bir örnek vermem gerekirse; ilk özel konut şantiyemin projesi elime geçtiğinde, ki sadece temel planını gösteren bir a4 kağıttı kendisi, apart topar şantiyeye gitmiştim ve subasman kotuna dair elimde bir done olmadığından subasmanı 0.00 kotu olarak kabul ederek hafriyatı, dolgusunu, grobetonunu tamamlamıştım. Tüm bu işlemler bittikten sonra elime onaylı projeler ulaştı. Ve doğru kota getirene kadar pek çok imalatımı sökmek zorunda kalmıştım.

Bir yazı içerisinde 3 adet hikaye anlatınca; Fevzi Akkaya'nın hazırladığı mühendisin yaşam eğrisi çizelgesi aklıma geldi. 75 yaşın üzerini "hikayeler" devri olarak tanımlayan Fevzi Akkaya'nın eğrisi doğruysa 75 yaşından sonra kendimi düşünemiyorum.

Gelelim gün gün inşaat serisine konu olan şantiyeye. Muhtemelen bu şantiyede haritacı firma benden bıkmıştır. Çünkü jet grout zemin iyileştirmesinden önce temel köşeleri için çağırdım. Kazıdan önce çağırdım. Grobetondan önce tekrar çağırdım. (Bkz: Grobeton nedir?) Subasman kotunu elektrik direğine işaretlemişlerdi. Elektrik dağıtım firması kabloları yer altına aldı ve direği kaldırdı. Subasman kotu için tekrar çağırdım.

Sahayı grobetona hazırlamak için öncelikle hafriyat sınırlarımızı kireçledik. Kireç çizgisinin şev başı mı yoksa şev dibi mi olduğunu ekskavatör operatörüne izah ettik. Ardından da seyircilerin yerini almasıyla kazı çalışmalarına başladık.

Projesine uygun şekilde tamamladığımız kazı ve dolgu işlerinin ardından sıra grobeton dökümüne gelmişti. Sahada el ile ince tesviyemizi tamamladık ve grobeton için kotlarımızı nivo ile verdik. 

Kazı işlemlerine 20 Nisan tarihi itibariyle başladık. 21 Nisan tarihinde tüm işlemleri bitirdik. Çalışma paylarıyla birlikte 244 m² alanda 2,40 metre derinliğinde kazı yaptık. Kazı derinliğinin düşük olmasının sebebi; jet grout zemin iyileştirmesinden önce bir miktar zemini kazmış olmamızdan kaynaklanıyordu.

Kazı işlemi dışında blokaj, malzeme serilmesi, sıkıştırılması işlemlerini de yine aynı taşeron ile yaptık. Ancak malzemeyi biz satın aldık. Aldığımız malzeme 123,25 tondu. (19 TL+kdv / Ton) Kazının metreküpünü 8 TL'den, serme sulama sıkıştırma çalışmasının metreküpünü 5 TL'den pazarlık etmiştik.

Ufak tefek ilaveleriyle, saatlik kepçe çalışmalarıyla birlikte tüm dolgu ve hafriyat işlemleri bana yaklaşık 10.000 TL'ye maloldu. Buna Jet grout zemin iyileştirmesinden önce yaptığımız işlemler dahil değil.

Yazı dizisinin tamamına bu linkten ulaşabilirsiniz: Bir binanın yapım aşamaları

Gün gün inşaat yapım aşamaları - Bölüm 1: Başlarken

Gün gün inşaat yapım aşamaları - Bölüm 2: Jet Grout Zemin İyileştirme Yöntemi
Gün gün inşaat yapım aşamaları - Bölüm 3: Hafriyat Nedir? [BURADASINIZ]
Gün gün inşaat yapım aşamaları - Bölüm 4: Grobeton Nedir?
Gün gün inşaat yapım aşamaları - Bölüm 5: Radye Temel Nedir?