Dilatasyon Nedir? Dilasyon Ne Demek?

Dilatasyon, kelime anlamı olarak "genişleme" manasına gelir. İngilizcesi "dilation" olan kelime TDK'da dilasyon olarak da geçer. Çoğunlukla inşaat işlerinde karşımıza çıkan dilatasyonun tıptaki karşılığı ise içi boş organların genişlemesidir. Yani konu yine genişlemeye gelmektedir.

Peki inşaat işlerinde dilatasyon nedir? Dilatasyon; aynı tip imalatlar arasında veya farklı tip imalatlar arasında bilinçli olarak bırakılan boşluklara denir. Tabi bilinçli olarak bırakılan bu boşlukların belirli sebepleri vardır. En temel sebep ise sıcaklık farklarından ötürü malzemelerin hareket etmesi, genişlemesidir. Bir diğer temel sebep ise yapıların depremlerde hareket ederek birbirleriyle çarpışmasını önlemektir. Bunun dışında sanayi tipi yapılarda titreşimli ağır makinelerin bulunduğu döşemeler diğer döşemelerin ayrılması, köprü gibi yapılardaki içsel gerilmelerin hareketleri yine dilatasyonlarla mümkündür.

Bırakılan dilatasyon derzlerinin su yalıtımı amacıyla ve görsel olarak tamamlanması amacıyla kapatılması gerekir. Bunun için de dilatasyon profilleri kullanılır. Günlük yaşamda pek çok kez gördüğümüz ama çoğunlukla farkına bile varmadığımız dilatasyon derzlerini, büyük okul binalarında ve hastane binalarında görmeniz mümkün.

Bitişik nizam yapılarda bırakılması gereken dilatasyon derzi mesafesi yönetmeliklerle belirlenmiştir. Deprem yönetmeliğine göre bırakılması gereken dilatasyon derzi mesafesi yapının yüksekliğiyle ilgilidir. TBDY 2018 4.9.3.2 maddesine göre ilk 6 metre için 3 cm, sonraki her 3 metre yükseklik içinse 1 cm dilatasyon mesafesi bırakılır.

Yani diyelim ki yapınız 7 katlı ise yapı yüksekliğiniz yaklaşık 21 metre olur.

• İlk 6 metre için 3 cm,
• Kalan 15 metre için 5 cm,

Toplam 8 cm dilatasyon mesafeniz olur.

Ortalama olarak konuşacak olursak, kaç katlı yapınız varsa; +1 cm dilatasyon mesafesi bırakmanız gerekir. Örneğin 4 katlı yapınız varsa 5cm,  10 katlı yapınız varsa 11 cm dilatasyon mesafesi bırakmanız gerekir.

Tabi ki dilatasyon mesafesi bitişik nizam binalarda her iki binanın da bırakması gereken mesafedir. Yani birbirine bitişik 4 katlı iki binadan bahsediyorsak, her iki binanın da beşer cm dilatasyon mesafesi bırakması ve aradaki toplam mesafenin 10 cm olması gerekir.

Düşeyde ve yatayda düzensiz binalarda da sık sık dilatasyon uygulamalarına rastlarız. Planı düzensiz olan L tipi, T tipi plana sahip binalarda ve bir bölümü az katlı bir bölümü yüksek katlı binalarda; temelde ve üst yapıda dilatasyon bırakılır.

Bu sayede farklı kat sayılarındaki binalardan gelen farklı yükler; temeldeki dönme, ötelenme gibi hareketlerde birbirlerine zarar vermemiş olurlar. Ayrıca oluşması muhtemel farklı oturmaların da binaya zarar vermesi engellenmiş olur.