Deprem Nedir? Nasıl Oluşur?
Ülkemizin en büyük gerçeklerinden biri olan deprem, pek çoğumuzun da korkulu rüyası. Peki deprem tam olarak nedir? Bu soruyu yanıtlamadan önce fay...
Ülkemizin en büyük gerçeklerinden biri olan deprem, pek çoğumuzun da korkulu rüyası. Peki deprem tam olarak nedir? Bu soruyu yanıtlamadan önce fay hattı nedir ve nasıl oluşur konusuna değinelim.
Bu içeriği video olarak izlemek ister misiniz? Sizi böyle alalım;
Fay hattı nedir ve nasıl oluşur? Fay hattı nasıl bir şey?
Yer kabuğunu levhalar oluşturur. Ve yer kabuğunu oluşturan bu levhalar her yıl 2-7 santim kadar hareket ederler. Tabii bu hareket, levhadan levhaya değişir. Örneğin Anadolu levhasının hareketi 3-5 santim arasındadır. Levhalar birbirlerine sınır komşusu halindedirler. Ve sınırları ayıran derin yarıklara fay hattı adı verilir.
Bahsettiğim levhaların bu hareketi sonucunda birtakım gerilmeler ve sıkışmalar oluşur. Hareketin kısıtlandığı ve gerilmenin yaşandığı bu anlarda da enerji birikir.
Enerjinin ortaya çıkması da deprem anlamına gelir. Yani senede 3-5 santim kadar hareket etmesi gereken levha, enerji sıkışmasından ötürü bir süre hareket edemez ve aniden 3-4 metre birden hareket eder. Bu da depremin ta kendisidir. Yer kabuğundaki bu hareketli kesim fay hattı adını alır
Deprem nedir?
Deprem nedir sorusunu en basit tabirle şöyle anlatabilirim. Levhanın hareket edemediği, zorlandığı ve takıldığı noktalarda zaman içerisinde çok şiddetli bir kırılma ve hareket ortaya çıkar. Oluşan bu hareket depremdir. Az önce de bahsettiğim gibi, örneğin 17 Ağustos depreminde, senede 3-5 santim ilerlemesi gereken Anadolu levhası yaklaşık olarak 5 metre kendini ileri attı. Ve bu atım sadece 45 saniye sürdü. Oysa bu mesafenin yüzyıllar içerisinde katedilmesi gerekiyordu.
İşte bahsettiğim bu kırılım olayının oluşturduğu levha atımına deprem adı verilir.
Merak ettiğinizi tahmin edebiliyorum. 17 Ağustos depreminde yıkılan bir bina, yeni yönetmeliklerimize göre inşa edilseydi nasıl olurdu? Marmara Depreminde Hasar Görmüş Bir Yapının TBDY 2018'e Göre Analizi
Deprem nasıl oluşur?
Deprem; yer kabuğundaki levhaların ani hareketleriyle, ani kırılmaları ile gerçekleşen bir doğa olayıdır. Yani üzerine çok güvenle ayağımızı bastığımız, güvenilir bulduğumuz toprak, aniden 4-5 metre veya daha fazla veya daha az miktarda hareket edebilir. Ve bunu takriben üzerindeki tüm yapılar, üzerindeki tüm demir yolları ve köprüler bu hareketten nasiplerini alırlar.
Depremler nasıl oluşur sorusuna dönecek olursak; yukarıda da anlattığım gibi levhaların hareketi esnasında bazı noktalarda hareketi önleyen takılmalar oluşur. Ancak levhalar itilmeye devam ederler. Bu da büyük enerjilerin birikmesine neden olur. Bu enerjilerin ani bir şekilde açığa çıkmasına, yani buradaki kırılmalara deprem denir. Deprem nasıl oluşur sorusunun en basit cevabı bu şekildedir.
Sismoloji nedir?
Depremin nasıl oluştuğunu, nasıl yayıldığını inceleyen, ölçü aletleri ve yöntemleri ile kayıtları değerlendiren ve depremle ilgili tüm diğer konuları inceleyen bilim dalına da sismoloji denir.
Türkiye'de neden çok sık deprem olur?
Türkiye'de neden çok sık deprem olur? Bu sorunun cevabını esasında ülkemizin konumu ile açıklayabiliriz. Şöyle ki; Anadolu levhası çok fazla hareket eden bir levhadır. Bunun başlıca nedeni, Arap levhasının Anadolu levhasını kuzeye doğru itmesidir.
Arap levhasının kuzeye doğru ilerlemesi, Doğu Anadolu Bölgesini sıkıştırır ve yükseltir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin çok dağlık bir oluşumu vardır. Bunun nedeni Arap levhasının kuzey yönlü hareketidir. Yani sıkışmalardan dolayı Doğu Anadolu Bölgesi yükselir ve sıkışmayı karşılayamadığı zaman kırıklar (faylar) oluşur. Bu da bu bölgede çok sık deprem olmasının başlıca sebebidir.
Ayrıca ülkemiz Avrasya levhası ile Anadolu levhasının kesişim noktasındadır. Bu iki levha arasında Kuzey Anadolu Fay Hattı bulunur. Avrasya ve Anadolu levhaları arasındaki hareketler de bu fay hattı üzerinde depremlere neden olur. Yazının ilerleyen bölümlerinde "İstanbul Depremi ne zaman olacak?" başlığı altında Kuzey Anadolu Fay Hattı'nı detaylarıyla anlattım.
Arap levhasının Anadolu levhasını itmesi, Anadolu levhasının bir miktar batı yönlü hareketine de neden olur. Ancak Ege bölgesinde'ki fayların boyları kısa olduğundan bu bölgedeki depremler, Kuzey Anadolu Fay Hattı kadar yıkıcı olmaz.
Deprem ülkemizde en çok nerede görülür?
Deprem ülkemizde en çok hangi şehirlerde görülür? Bu sorunun cevabı için Türkiye'de 1. Derece risk bölgesinde bulunan şehirleri sayabiliriz.
 |
| Kaynak: AFAD - Türkiye Deprem Tehlike Haritası |
Bu da; İstanbul, Aydın, Adıyaman, Amasya, Batman, Sakarya, Tunceli, Osmaniye, Hakkari, Muğla, İzmir, Manisa, Yalova, Düzce, Çanakkale, Burdur, Balıkesir, Erzincan, Hatay, Bolu, Tokat, Muş, Siirt, Isparta, Van, Denizli, Bursa ve Kütahya'nın bir bölümü anlamına gelir.
Hangi ülkeler deprem kuşağındadır?
Hangi ülkeler deprem kuşağında yer alır sorusunu cevaplamak için dünyanın en büyük deprem kuşaklarına bakmamız gerekir.
İlk olarak Pasifik deprem kuşağını ele alabiliriz. Dünya üzerinde oluşan her beş depremden dördü bu kuşakta meydana gelir. Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Yeni Zelanda, Meksika ve Orta Amerika bu kuşak içerisinde yer alır.
Alp-Himalaya deprem kuşağı ise her beş depremden birine ev sahipliği yapar. Alp-Himalaya deprem kuşağı, Endonezya'dan başlar ve Akdeniz üzerinden Atlas Okyanusu'na ulaşır. Türkiye de Alp-Himalaya deprem kuşağında yer alır.
İstanbul Depremi ne zaman olacak?
Beklenen Büyük İstanbul Depremi'ni anlamak için öncelikle deprem fırtınası kavramını idrak etmemiz gerekiyor.
Deprem fırtınası, bir fay hattı üzerindeki segmentlerin, birbirini takip ederek kırılması ve bunun bir döngü halinde yüzlerce yıl sürmesi anlamına geliyor.
1939 yılında Kuzey Anadolu Fay Hattı'nda gerçekleşen Erzincan depreminin büyüklüğü 7.9 idi. Bu segmentin kırılmasıyla enerji bir sonraki segmentte, yani Niksar segmentinde depolandı. 1942 yılında Niksar 7.0 büyüklüğündeki depremle yerle bir oldu.
Niksar segmentinin kırılmasıyla enerji Tosya'da depolandı ve sadece bir yıl sonra bu bölge 7.2 ile sarsıldı.
1944 yılında Bolu Gerede segmenti 7.2 ile sallandı.
1957 yılında Bolu Abant Segmenti 7.1 ile sallandı.
1967 yılında Adapazarı, 7.2 ile sallandı.
1999 yılında İzmit, 7.4 ile sallandı...
Deprem ve İstanbul
1999 yılında İzmit segmenti kırıldığında (17 Ağustos depremi) burada açığa çıkan enerjinin çok büyük bir bölümü Marmara segmentine kaydı. Küçük bir bölümü de Düzce'de birikti. 12 Kasım 1999 tarihinde Düzce'deki enerji açığa çıktı. Ancak 1999 yılından beri Marmara segmentinde enerji birikmeye devam ediyor.
Tam da bu sebeplerden ötürü, Marmara segmenti her an kırılabilir.
Ülkemizdeki depremlerde kaç kişi öldü? - Deprem listesi
Ülkemizde büyüklüğü 7,0 ve üzerinde olan depremleri ve bu depremlerde kaybettiğimiz hayatları şu şekilde listeleyebiliriz:
- 1939 Erzincan depremi, 7,9 büyüklük
- 1930 Hakkari depremi, 7,6 büyüklük
- 1976 Çaldıran depremi, 7,5 büyüklük
- 1999 Gölcük depremi, 7,4 büyüklük
- 1912 Mürefte (Tekirdağ) depremi, 7,3 büyüklük
- 1970 Gediz depremi, 7,2 büyüklük
- 2011 Van depremi, 7,2 büyüklük
- 1999 Düzce depremi, 7,2 büyüklük
- 1943 Tosya-Ladik depremi, 7,2 büyüklük
- 1944 Bolu-Gerede depremi, 7,2 büyüklük
- 1953 Yenice-Gönen depremi, 7,2 büyüklük
- 1967 Mudurnu depremi, 7,2 büyüklük
- 1957 Fethiye depremi, 7,1 büyüklük
- 1957 Abant depremi, 7,1 büyüklük
- 1919 Ayvalık depremi, 7,0 büyüklük
- 1942 Niksar-Erbaa depremi, 7,0 büyüklük
- 1964 Manyas depremi, 7,0 büyüklük
- 2020 Ege Denizi depremi, 7,0 büyüklük
Depremin büyüklüğü ve depremin şiddeti farklı kavramlardır. İkisinin arasındaki farkı okumak için hemen buraya tıkla: Depremin büyüklüğü ile şiddeti arasındaki fark
Deprem anında nereye saklanılmalı? Deprem anında ne yapılmalı?
Depremden önce
Depremden önce alınabilecek önlemler arasındaki en önemli görev belediyelere düşmektedir. İmara açılacak bölgeler önceden analiz edilmelidir. Meyilli arazilerde, gevşek toprağa sahip bölgeler imara açılmamalıdır. Vadilere bina yapma izni verilmemelidir.
Yapılar deprem etkilerine karşı inşa edilmeli ve iyi denetlenmelidir. Zaten bu konuda oldukça iyi bir deprem yönetmeliğimiz bulunmaktadır. Bkz: TBDY 2018
Mevcut binaların dayanıklıkları arttırılmalıdır veya kentsel dönüşüm kapsamında yenilenmelidir.
Evde depremden önce alınması gereken önlemler
Dolap gibi malzemeleri sabitlemek oldukça önemlidir. Soba gibi ısıtıcıları duvara veya yere sabitlemek de oldukça önemlidir. Devrilecek eşyaları genel olarak sabitlemek oldukça önemlidir.
Binalarda yangın söndürme cihazları bulundurulmalıdır. Bu cihazların bakımları düzenli olarak yapılmalıdır.
Deprem çantası hazırlanmalıdır. Evde aile üyeleriyle deprem planı yapılmalıdır.
Deprem anında ne yapılmalı?
Deprem anında sabitlenmemiş bütün eşyalardan, dolap, raf gibi malzemelerden uzak durulmalıdır. Bunun dışında sağlam, dolgun ve hacimli koltuk, kanepe gibi, içi dolu sandık gibi ezilmeyecek malzemelerin yanına çömelerek yaşam üçgeni oluşturulmalıdır.
Bu esnada baş iki el arasına alınmalı ve başa gelebilecek bir parçanın kafayı yaralamaması için koruyucu bir yastık, kitap ve malzeme gibi şeylerle baş korunmalıdır.
Merdivenlerden ve balkonlardan kesinlikle uzak durulmalıdır. Balkonlardan yada pencerelerden aşağı atlanılmamalıdır. Asansör kesinlikle kullanılmamalıdır. Ocak, fırın, doğal gaz gibi şeylerin vanaları kapatılmalıdır.
Deprem çantasında neler olmalı?
- Kafa Feneri veya El Feneri
- Kafa Feneri + pilleri
- Radyo
- Radyo yedek pili
- Çok amaçlı çakı
- İş Eldiveni
- Kibrit
- Düdük
- Toz maskesi FFP2 ventiili (Poşet içinde)
- Devamı için tıklayın: Deprem çantasında neler olmalı?
Bulunduğunuz yerde fay hattı var mı?
Halkımızın en çok merak ettiği konulardan biri de: "Bulunduğum yerde fay hattı var mı?" oluyor. MTA'nın web sitesinden kolaylıkla bulunduğunuz yerde fay hattı olup olmadığını görebilirsiniz.
Üstteki görseldeki gibi sol sütundan dirifayları ve fayları seçerek bulunduğunuz yerdeki fay hatlarını görebilirsiniz. Haritada yakınlaşarak kendi binanıza ne kadar uzaklıkta fay hattı bulunduğunu dahi tespit edebilirsiniz. Bunun için sizi böyle alalım: MTA Fay Hatları
Görüşmeye katılın